تاریخچه ضریح های حرم مطهر امام رضا(ع)

هر سال تعداد کثیری از مسافرین از اقصی نقاط ایران و جهان پا به مشهد می گذارند که هدف اول اکثر آنها بازدید و زیارت از حرم مطهر و مقدس امام رضا است. فضای معنوی و زیبا و دلنشین حرم، باعث طراوت روح و ایجاد حال و هوای معنوی دلچسبی در مشهد می شود که حتی با دیدن فیلم و عکس حرم هم انسان به آن حال و هوا می رود. رزرو هتل نزدیک حرم و اقامت در این هتل ها حال معنوی شما در مشهد را دو چندان می کند.

حرم مطهر امام رضا در مشهد فقط یک مکان زیارتی و مذهبی نیست بلکه یک مکان با قدمت تاریخی فوق العاده است. در ادامه شما را با تاریخچه ضریح های حرم مطهر امام رضا در مشهد آشنا می کنیم.

مشهد که در ابتدا روستای کوچکی بود، در خاک توس و در دهکده سناباد بنا شد. این مکان با دفن هارون الرشید در آن اهمیت یافت و به «بقعه هارونیه» شهرت یافت. پس از دفن هارون، به دستور مأمون آرامگاهی به سبک معماری خراسانی در اطراف قبر ساخته می شود. امام رضا (ع) پیش از سفر به مرو، این مکان را به عنوان محل دفن خود به همراهانش نشان داد. پس از شهادت امام در توس، پیکر او را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آنجا به «مشهدالرضا» تغییر کرد. تا زمان ظهور سربداران، قبر هارون الرشید در پایین قبر امام قابل رؤیت بود، اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.

پس از شهادت امام، او را در قسمت بالای قبر هارون الرشید دفن کردند. این بقعه در دوران سامانیان، دیالمه و غزنویان بارها مورد تعمیر و افزودن تزیینات قرار گرفت، اما نخستین گنبد بر روی حرم امام رضا در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی بر فراز قبر ایشان نصب شد.

دوران تیموریان از دوره های درخشان معماری حرم امام رضا است. در آن دوران به دستور همسر شاهرخ تیموری، مسجد گوهرشاد، یکی از زیباترین و معروف ترین مساجد اسلام، توسط هنرمندان و معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد. از دیگر تحولات حرم در این دوره می توان به توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اطاق ها، غرفه ها، سردرها، و ایوانهای شرقی و غربی آن، ایجاد رواق توحیدخانه و نیز گنبد الله وردی خان اشاره کرد.

در دوران قاجاریه هم به حرم امام رضا (ع) توجه ویژه ای شده و سومین ضریح در دوران حکومت فتحعلی شاه ساخته شد. بنای صحن آزادی مربوط به این دوره است. در این عهد، ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد. در همین دوران، کاشی کاری و تزیینات صحن آزادی انجام شد. علاوه بر این، در سال 1275 هجری قمری، قائم مقام نوری اقدام به آینه کاری روضه منوره کرد و در همین دوره بود که رواق های توحیدخانه، دارالحفاظ و دارالسیاره نیز آینه کاری شدند. در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد، اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا (ع)، پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.

اولین ضریح در حرم امام رضا که از جنس چوب و طلا بود در زمان شاه تهماسب صفوی و در سال 957 هجری قمری نصب شد که بر روی کتیبه های آن سوره «هل اتی» به خط ثلث نوشته شده بود. دومین ضریح از جنس فولاد مرصع بود که در سال 1160 به دستور شاهرخ میرزا نوه نادر شاه افشار ساخته و نصب شد. این ضریح تا به امروز در حرم نگه داری می شود. سومین ضریح حرم امام رضا (ع) در سال 1238 هجری قمری و در زمان فتحعلی شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و بر روی ضریح دوم نصب شد. چهارمین ضریح توسط حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی چون نقره، طلا، آهن، مفرغ و چوب گردو ساخته از جنس طلا و نقره در سال 1338 شمسی به جای آن نصب شد.

پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) در مشهد پس از یک برگزاری یک مسابقه هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد. طرح انتخاب شده از محمود فرشچیان، هنرمند و مینیاتوریست ایرانی بود. در این ضریح علاوه بر توجه به مبانی هنر اصیل ایران اسلامی، نمادهایی از معماری دوره های پیشین را نیز دیده می شود. ساخت این ضریح از سال 1372 تا 1379 طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند. در چهار جهت آن 14 محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگ تر که آن نیز به کلمه «الله» ختم می شود، قرار دارد.

تاریخ انتشار : 1397/09/07