مشهد فقط حرم نیست؛ کشف ۵ خانه تاریخی شگفت‌انگیز در دل شهر

در هیاهوی شهر مقدس مشهد و در نزدیکی گنبد طلایی امام مهربانی‌ها، گنجینه‌هایی از خشت و آجر پنهان شده‌اند که روایتگر روزگاران قدیم این دیار هستند. اگر تصور می‌کنید جاهای دیدنی مشهد تنها به بازارهای مدرن و پارک‌های آبی خلاصه می‌شود، سخت در اشتباهید. امروز در زواران می‌خواهیم دست شما را بگیریم و به کوچه پس‌کوچه‌های قدیمی محله‌های مشهد ببریم؛ جایی که خانه‌های تاریخی با معماری قاجاری و داستان‌های شنیدنی، انتظار شما را می‌کشند. با معرفی ۵ مورد از زیباترین خانه‌های تاریخی مشهد همراه ما باشید.

۱. خانه تاریخی احمدیان؛ ضیافت نور و رنگ در یک کافه نوستالژیک

مشهد گردی بدون بازدید از خانه‌هایی که روح زندگی در آن‌ها جریان دارد، کامل نمی‌شود. در میان لیست بلندبالای اماکن تفریحی مشهد، خانه تاریخی احمدیان جایگاه ویژه‌ای دارد. این بنای باشکوه که داستان‌های پرفراز و نشیبی را از زمان ساخت خود تاکنون در دل آجرهایش پنهان کرده، امروزه به یکی از پاتوق‌های محبوب گردشگران و شهروندان مشهدی تبدیل شده است. خانه احمدیان که در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، نام خود را از «سید محمد احمدیان حسینی»، یکی از بنکداران خوش‌نام پارچه مشهد در سال ۱۳۳۰ وام گرفته است. برخلاف بسیاری از خانه‌های تاریخی که فضایی موزه مانند و ساکت دارند، خانه احمدیان زنده است و نفس می‌کشد. مرمت این خانه با عشق و همت دختران، پسران و نوه‌های خاندان احمدیان انجام شده و همین امر باعث شده تا اصالت خانوادگی در جای‌جای آن حس شود.

تجربه متفاوت شکم‌گردی در خانه احمدیان

یکی از دلایلی که خانه احمدیان را در صدر لیست بازدیدهای خود قرار دهید، تغییر کاربری هوشمندانه آن است. این خانه اصیل و زیبا در حال حاضر به یکی از بهترین کافه رستوران‌های مشهد تبدیل شده است. تصور کنید در ایوانی با معماری دوران پهلوی اول نشسته‌اید، نسیم خنک از میان پنجره‌های چوبی عبور می‌کند و شما در حال نوشیدن یک چای قندپهلو یا صرف یک غذای سنتی هستید. معماری متفاوت و تزیینات بسیار باشکوهی که در نمای این خانه دیده می‌شود، بیش از هر چیزی نظر گردشگران را جلب می‌کند. اینجا مکانی است که می‌توانید پس از زیارت، برای ساعاتی از شلوغی شهر فاصله بگیرید و به گذشته‌های نه‌چندان دور سفر کنید. درب این خانه همواره به روی علاقمندان باز است تا طعم تاریخ را بچشند.

آدرس خانه احمدیان: مشهد، بالا خیابان، بلوار شهید کامیاب، خیابان آیت الله بهجت، کوچه بهجت

۲. خانه تاریخی داروغه مشهد؛ تلفیق حیرت‌انگیز معماری روس و ایران

اگر به دنبال یکی از خاص‌ترین جاهای دیدنی مشهد نزدیک حرم هستید، خانه تاریخی داروغه باید اولویت اول شما باشد. این خانه نه تنها یک اثر ملی است، بلکه کلاسی آموزشی از تلفیق سبک‌های معماری است. خانه داروغه به دستور «محمد یوسف خان»، آخرین داروغه شهر مشهد در اواخر دوران قاجار ساخته شد. نکته جالب توجه اینجاست که ساخت این بنا توسط معماران و بناهای روسی انجام شده است و همین موضوع باعث شده تا شاهد المان‌هایی باشیم که در کمتر خانه ایرانی دیده می‌شود. این خانه در خیابان نواب صفوی، یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های منتهی به حرم مطهر واقع شده و دسترسی بسیار آسانی برای زائران دارد. قدم زدن در حیاط این خانه، گویی قدم زدن در صحنه یک فیلم تاریخی جذاب است.

شگفتی‌های معماری در خانه داروغه

چرا معماری خانه داروغه تا این حد زبانزد است؟ پاسخ در جزئیات نهفته است. از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد معماری با شکوه خانه داروغه مشهد می‌توان به تلفیق هوشمندانه سبک معماری روسی و ایرانی اشاره کرد. ایوان‌های طاق‌دار قوسی شکل که ابهت خاصی به نما بخشیده‌اند، استفاده از شیشه‌های رنگی که بازی نور را در فضای داخلی به راه می‌اندازند، و تندیس‌های گچی ظریف، همگی از شاهکارهای این بنا هستند. این خانه تاریخچه‌ای پرماجرا دارد؛ در زمان قاجار محلی برای پذیرایی از مهمانان رسمی و خارجی داروغه بود. پس از سقوط قاجار تا سال ۱۳۶۶ مسکونی ماند و مدتی متروکه شد. اما خوشبختانه پس از سال ۱۳۹۰ و انجام مرمت‌های اساسی، به یکی از ارزشمندترین خانه‌های تاریخی مشهد تغییر کاربری داد و اکنون به عنوان موزه‌ای زنده، میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.

آدرس خانه داروغه مشهد: محله قبر میر، خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران

۳. خانه تاریخی توکلی؛ راوی قصه‌هایی از دوران قاجار

در ادامه گشت و گذار در بافت تاریخی مشهد، به سراغ خانه توکلی می‌رویم. این بنا که در لیست آثار ملی ایران نیز ثبت شده، نمادی از سکونت اعیان‌نشین در دوران قاجار است. مالک اولیه این خانه تاجری مشهور به نام «کشمشیان» بود؛ اما شهرت خانه به نام مالک بعدی آن، آقای توکلی، گره خورده است که پس از فوت کشمشیان، خانه را خریداری کرد. خانه توکلی مشهد را معماری اصیل و زیبای ایرانی که در دوران قاجار شکوه خاصی داشته، از دیگر خانه‌های هم‌رده خود متمایز می‌کند. فضای داخلی خانه، حس و حال نوستالژیک عجیبی دارد و سکوت حیاط مرکزی آن، آرامشی وصف‌ناپذیر را به بازدیدکنندگان هدیه می‌دهد.

کاشی‌کاری‌ها و کتیبه‌های دیدنی خانه توکلی

خانه توکلی که امروزه به عنوان پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم فعالیت می‌کند، گنجینه‌ای از هنرهای تزئینی است. اگر عاشق عکاسی هنری هستید، نمای این ساختمان سوژه‌های بی‌نظیری به شما می‌دهد. از معماری باشکوه این خانه می‌توان به دو کتیبه کاشی‌کاری شده بسیار نفیس در قسمت ورودی اشاره کرد که آیات قرآن و اشعار مذهبی بر روی آن‌ها نقش بسته است. همچنین کتیبه‌های سنگی، طاق‌های قوسی شکل متناسب و ستون‌های آجری ظریف در قسمت نمای ساختمان، نشان از مهارت استادکاران آن دوره دارد. این خانه در دل بافت قدیمی و در کوچه عسگریه واقع شده که خود کوچه نیز حال و هوای قدیم مشهد را حفظ کرده است. بازدید از خانه توکلی، فرصتی است تا با سبک زندگی مردم مشهد در صد سال پیش بیشتر آشنا شوید.

آدرس خانه توکلی: مشهد، خیابان نواب صفوی، کوچه عسگریه

۴. خانه تاریخی اردکانی (دولابیان)؛ شاهکار هنر چهارفصل

شاید بتوان لقب یکی از کامل‌ترین نمونه‌های خانه ایرانی در مشهد را به خانه تاریخی اردکانی یا همان خانه دولابیان داد. کارشناسان معماری از این بنا به عنوان شاهکار هنری در دوران قاجار یاد می‌کنند. خانه اردکانی که در سال ۱۳۸۴ ثبت ملی شده است، در موقعیتی استثنایی در مرکز شهر و نزدیکی حرم مطهر رضوی قرار دارد. چیزی که خانه اردکانی را خاص می‌کند، طراحی دقیق و مهندسی شده آن بر اساس اقلیم مشهد است. تمام اجزای معماری سنتی ایرانی که در این خانه به کار رفته، نشان از هوش سرشار سازندگان آن دارد و نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.

بخش‌های مختلف خانه اردکانی؛ از تابستان‌نشین تا آب‌انبار

خانه اردکانی تنها یک ساختمان نیست، بلکه مجموعه‌ای کامل برای زندگی در تمام فصول سال است. بازدیدکنندگان در این عمارت با مفاهیم جالبی روبرو می‌شوند. بخش تابستان‌نشین که پشت به آفتاب و خنک است، و بخش زمستان‌نشین که آفتاب‌گیر و گرم طراحی شده است. شاه‌نشین خانه با تزیینات فاخر مخصوص پذیرایی از بزرگان بوده و بخش‌هایی مانند تنورخانه، آب‌انبار و حوض‌خانه، استقلال و خودکفایی خانه را در گذشته نشان می‌دهند. کاشی‌کاری‌های رنگارنگ و تزیینات داخلی در کنار معماری زیبای حیاط مرکزی، فضایی رویایی پدید آورده‌اند. اگر به معماری اصیل و جزئیات دقیق علاقه دارید، خانه اردکانی بهشت شما خواهد بود.

آدرس خانه اردکانی: مشهد، بلوار وحدت، وحدت ۲۱، کوچه صفار هروی (کوچه ساربان ها)، بن بست دوم سمت چپ، پلاک ۱۲۷

۵. خانه تاریخی ملک؛ یادگار بزرگ‌ترین واقف تاریخ معاصر مشهد

نام «ملک» در مشهد با وقف و نیکوکاری گره خورده است. خانه ملک یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی مشهد است که قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه بازمی‌گردد. این عمارت متعلق به «حاج حسین آقا ملک» است؛ فردی ثروتمند و بسیار نیکوکار که املاک و زمین‌های بسیاری از جمله اراضی وسیع وکیل‌آباد، بیمارستان و کتابخانه ملی ملک را وقف مردم کرد. این خانه در زمان قدیم، بسیار وسیع‌تر بوده و برو و بیایی داشته است و از خانه‌های اعیانی بزرگ شهر به حساب می‌آمد. متاسفانه بخش‌های اندرونی تخریب شده‌اند، اما بخش بیرونی آن که باقی مانده، همچنان شکوه گذشته را فریاد می‌زند.

هنر چوب و گچ در خانه ملک

خانه ملک دارای دو طبقه است که هر کدام زیبایی‌های خاص خود را دارند. اما اوج هنر این بنا را می‌توان در طبقه بالای آن دید؛ جایی که سقف مشبک منبت‌کاری شده با چوب و شومینه گچبری بسیار زیبایی قرار گرفته است که چشم‌ها را خیره می‌کند. این ظرافت در منبت‌کاری چوب در کمتر بنایی در خراسان دیده می‌شود. در حال حاضر کاربری این خانه فرهنگی است و به عنوان کارگاه‌های آموزشی هنرهای سنتی و مرکز فرهنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بازدید از خانه ملک، نه تنها دیدن یک بنای تاریخی، بلکه ادای احترام به مردی است که دارایی خود را برای فرهنگ و رفاه مردم مشهد وقف کرد. دسترسی به این خانه از خیابان امام خمینی بسیار راحت است و می‌توانید بازدید از آن را در برنامه پیاده‌روی خود قرار دهید.

آدرس خانه ملک: ضلع شرقی خیابان امام خمینی، روبروی اداره دارایی

سوالات متداول درباره خانه‌های تاریخی مشهد

۱. کدام یک از خانه‌های تاریخی مشهد به حرم امام رضا (ع) نزدیک‌تر است؟
خانه تاریخی داروغه و خانه توکلی هر دو در خیابان نواب صفوی قرار دارند و فاصله بسیار کمی تا حرم مطهر دارند، به طوری که می‌توانید پیاده به زیارت بروید.

۲. آیا امکان عکاسی در خانه‌های تاریخی مشهد وجود دارد؟
بله، تقریبا در تمام این خانه‌ها امکان عکاسی برای بازدیدکنندگان فراهم است. خانه داروغه و خانه احمدیان به دلیل معماری و نورپردازی خاص، لوکیشن‌های محبوبی برای عکاسی محسوب می‌شوند.

۳. ساعات بازدید از این خانه‌های تاریخی چگونه است؟
ساعات بازدید معمولا از صبح (حدود ساعت ۸ یا ۹) تا غروب آفتاب است. با این حال، خانه احمدیان به دلیل کاربری کافه رستوران، معمولا تا ساعات پایانی شب نیز پذیرای مراجعین است. بهتر است قبل از مراجعه در روزهای تعطیل رسمی، تماس بگیرید.

۴. آیا برای ورود به این خانه‌ها باید بلیط تهیه کرد؟
برای بازدید از خانه داروغه و خانه توکلی معمولا نیاز به تهیه بلیط با هزینه اندک است. ورود به خانه احمدیان (کافه رستوران) رایگان است اما انتظار می‌رود از منوی کافه سفارش دهید.

تاریخ انتشار : 1404/09/15